مالی درمانی چیست؟ به چه کاری می‌آید و چرا پای «درمان» به داستان «پول» کشیده شده است؟ در پاسخ باید بگوییم پول، دو چهره دارد؛ چهره‌ای از آن ما را به تمام آرزوهایمان می‌رساند و رفاه، آرامش و حتی سلامتی را برایمان به ارمغان می‌آورد.
چهره دیگرش با غرق‌کردن ما در ترس و پریشانی، زندگی را به کاممان تلخ می‌کند. این دو چهره چه زمانی که پول داشته باشیم و چه نداشته باشیم حضور دارند. درواقع ما با رفتار خود چهره دلخواه پولی‌مان را انتخاب میکنیم. در این قسمت از خانه سرمایه، به سراغ ماجرای «مالی درمانی» می‌رویم و با آن بیشتر آشنا می‌شویم؛ پس با ما همراه باشید.
«مالی درمانی» یا «Financial Therapy» اصطلاحی است که عمر زیادی ندارد، اما به‌دنبال چاره‌ای برای مشکلات چند صد ساله بشر با پول و مفهوم آن است. Financial Therapy رشته‌ای است که برای راه‌اندازی آن سه گروه از افراد متخصص شامل «روان‌شناس‌ها»، «روان‌درمانگرها» و «متخصصان مالی» دور هم جمع شده‌اند.
به زبان ساده، مالی درمانی به دنبال این است که هم‌زمان با افزایش سلامت مالی ما راهی برای بالابردن کیفیت زندگی‌مان هم پیدا کند. این رشته بر پایه «اقتصاد رفتاری» ساخته شده است و کمتر از 20 سال دارد.
چرا به Financial Therapy نیاز داریم؟
وقتی پای «پول» در میان باشد، بسیاری از ما دقیقاً نمی‌دانیم چطور باید با این موضوع برخورد کنیم. شاید در قسمت «پول‌درآوردن» عملکرد خوبی داشته باشیم و درآمدمان بالا باشد، اما از علم خرج‌کردن، مدیریت پول و حتی شیوه پس انداز کردن در ایران چیز زیادی نمی‌دانیم.
به همین دلیل، دچار اشتباه می‌شویم، پولمان را از دست می‌دهیم و سلامت مالی خود را به خطر می‌اندازیم؛ در این صورت مالی درمانی وارد می‌شود تا با آموزش و رفع مشکلات، بین ما و پولمان صلح برقرار کند.
بزرگ‌ترین هدف رشته مالی درمانی چیست؟
هدف اصلی این رشته به وجود آوردن نگرشی مثبت درباره پول و تمام امور مالی است؛ زیرا مانند تمام بخش‌های زندگی، وقتی دیدگاه خودمان را از منفی به مثبت تغییر می‌دهیم، می‌توانیم با ساخت یک شبکه فکری جدید و رفتارکردن براساس الگوهای تازه‌ای که در ذهنمان ساخته‌ایم، در مسیر ثروت‌سازی قدم بگذاریم.
افزون بر این، مالی درمانی به انسان‌ها کمک می‌کند تا اعتمادبه‌نفس خردشده خودشان را دوباره ترمیم کنند و ایمان به توانایی‌هایشان را بالا ببرند. به‌دنبال این ماجرا فرد می‌تواند با پشت سر گذاشتن احساس‌های منفی جامانده از مشکلات مالی گذشته‌اش، تصمیم‌گیری درستی برای آینده مالی خود داشته باشد.
یک متخصص مالی درمانی به‌دنبال بهبود چه چیزهایی است؟
چنین متخصصی می‌خواهد به اهداف زیر دست پیدا کند:
- او راه‌حل مالی را به بیمارش نمی‌دهد؛ چون بهترین پاسخ‌ها نزد خود فرد هستند. او به آن‌ها کمک می‌کند تا با پیداکردن پاسخی درست برای مشکلاتشان، یک‌بار دیگر احساس امنیت مالی را تجربه کنند
- درمانگران مالی از روش‌ها و تکنیک‌هایی که روی واقعیت فعلی زندگی افراد تکیه کرده‌اند، برای بهترکردن شیوه تفکر، احساس و عمل افراد در مورد پول و امور مالی‌شان استفاده می‌کنند.
- آن‌ها به بیمارانشان ثابت می‌کنند بسیاری از مشکلات و سوءتفاهم‌های مالی به‌دلیل نگاه به‌شدت منطقی و معامله‌گری به ماجرای پول است؛ مثلاً «کار کن، پول بگیر!» یا «پول بده کالا بگیر!» درحالی‌که شیوه واقعی رفتارمان با پول، کاملاً احساسی است!
- درمانگران مالی به بیمارانشان کمک می‌کنند با بخش‌های عاطفی، احساسی و روانی مدیریت پول آشنا شوند و ریشه رفتارهای ناسالمشان در امور مالی را کشف کنند. این موضوع به آن‌ها کمک می‌کند برنامه‌های مالی موفقی را برای خودشان به وجود بیاورند.
چه کسانی بیشتر از همه دچار مشکلات استرس مالی می‌شوند؟
اگر بخش اضطراب مالی جهانی را نادیده بگیریم که به‌دلیل شیوع «ویروس کرونا» سبب بیکاری و کاهش دستمزد بسیاری از مردم شده است، می‌توان گفت افراد زیر که بیشتر از بقیه زیر بار استرس مالی می‌روند، باید حتماً درباره دریافت مشاوره مالی درمانی، فکر کنند:
- افراد متأهل
- کسانی که بین 45 تا 54 سال دارند.
- افراد فارغ‌التحصیل که هنوز کاری پیدا نکرده‌اند.
- کسانی که پس‌انداز ندارند یا پس‌اندازشان بسیار کم است.
در کنار این موارد نداشتن «امنیت شغلی»، «نوسان در میزان درآمد»، «نوسان در میزان قیمت‌ها»، سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها و… بر آتش استرس مالی می‌افزایند!
چه زمانی باید به سراغ مشاوره مالی درمانی برویم؟
اگر حالت‌ها و احساس‌های زیر را در خودتان سراغ دارید، حتماً باید به یک متخصص مالی درمانی مراجعه کنید:
- وقتی به‌دلیل خسارت‌های مالی، رفتارهای نادرست مالی یا خاطرات بد و ناخوشایندی که از کودکی درباره پول داشتید، هنگام فکرکردن به پول یا خرج کردن آن دچار پریشانی یا ناراحتی شدید می‌شوید.
- وقتی دلتان نمی‌خواهد پول زیادی داشته باشید؛ چون می‌ترسید شما را تغییر دهد یا آن را از دست بدهید.
- هنگامی که احساس می‌کنید لیاقت دریافت خواسته‌های مالی خودتان را ندارید و مدام احساس گناه می‌کنید.
- وقتی پول را منبع قدرت و هویت خودتان می‌دانید، نه ابزاری برای رساندن شما به اهدافتان
- وقتی نگرش منفی شما درباره پول، از برداشتن قدم‌های واقعی برای سر و سامان دادن به اوضاع مالیتان جلوگیری می‌کند.
- وقتی مشکل مالی سبب ایجاد اختلاف عمیق میان اعضای خانواده یا به خطر افتادن ازدواجتان می‌شود.
- وقتی عادت‌های بدتان درباره پول خرج‌کردن، رفاه مالی و احساسی خانواده یا اطرافیانتان را به خطر می‌اندازد؛ مثل «قمارکردن» یا «رفتارهای خرید اجباری».
- اگر اطلاعات مالی خودتان را از شریک زندگی‌تان مخفی می‌کنید.
- اگر بیش از اندازه کار می‌کنید؛ چون فکر می‌کنید هر چقدر هم که پول در بیاورید باز هم کافی نیست.
- اگر به احتکارکردن پول عادت دارید؛ درحالی‌که چالش‌های بزرگ مالی در زندگی‌تان موج می‌زنند.
- اگر مدیریت مالی بسیار ضعیفی دارید و نمی‌توانید اولویت‌بندی مالی درستی را انجام دهید.
در این‌گونه موارد رد پای رفتارها و الگوهای منفی در شما به چشم می‌خورند که برای اصلاح آن‌ها باید به یک روان درمانگر متخصص در زمینه مالی درمانی سر بزند.
پ. ن: اختلال خرید اجباری، نوعی «وسواس فکری» است که با ناتوانی در برابر عطش شدید به خرید هر چیزی، حتی چیزهایی که هرگز به آن‌ها نیازی پیدا نمی‌کنید، خودش را نشان می‌دهد. این ماجرا تا حدی پیش می‌رود که فرد از نظر مالی و ذهنی دچار پریشانی بسیار شدیدی می‌شود.
عادت‌های پولی از کجا سرچشمه می‌گیرند؟ آیا می‌توان آن‌ها را تغییر داد؟
بیشتر عادت‌های پولی و طرز نگاه افراد به پول از دوران کودکی سرچشمه می‌گیرند؛ مثلاً شاید شما دیده باشید که وقتی مادر یا پدرتان دچار استرس می‌شدند، برای فراموش‌کردن این ماجرا به خرید می‌رفتند یا شاید در دوران کودکی با محرومیت مالی رو‌به‌رو بودید و حالا دلتان می‌خواهد بیشتر پول در بیاورید و آن را بیشتر از آنکه صرف خورد و خوراک یا مخارج زندگی‌تان کنید، برای روز مبادا کنار بگذارید.
باید به یاد داشته باشیم که احساسات، اصلی‌ترین محرک تصمیم‌های مالی هستند. پاسخ‌های احساسی، چیزی در مایه‌های سیلی زندگی به گوش ذهنمان هستند. وقتی یکی از آن سیلی‌ها به گوش ما زده شود، ذهنمان برای پیش‌بینی روند کار جهان به مدل‌سازی می‌پردازد. خوشبختانه نتیجه آخرین تحقیقات متخصصان این ماجرا نشان می‌دهد ما در یادگیری عاطفی، انعطاف‌پذیر هستیم.
این بدان معنا است که می‌توانیم آگاهانه، رفتارهای مالی جدیدی را برای خودمان انتخاب کرده و واکنش‌های عاطفی مالی‌مان را در رابطه با پول، بازسازی کنیم و این کار را تا زمانی ادامه دهیم که احساسمان در راستای اهداف مالی‌مان قرار بگیرد.
چند راهکار ساده مالی درمانی شخصی در ایران
شاید با خواندن گفت‌وگوهای بالا فکر کنید تنها راه برای حل مشکلات مالی مراجعه به یک متخصص مالی درمانی است. از آنجا که فعلاً و تا زمان نگارش این مقاله، در ایران چنین متخصصی نداریم (اگر چنین فردی را می‌شناسید که تحصیلاتش در این زمینه است، لطفاً در بخش کامنت‌ها او را به ما هم معرفی کنید) به سراغ یکی از روشهای قدیمی حل‌کردن مشکلاتمان در ایران می‌رویم؛ یعنی خوددرمانی! در ادامه این تکنیک‌ها را بیان کرده‌ایم:
-
زمین خورید؟! دوباره بودجه‌بندی کنید!
اولین گام شما پس از هر شکست مالی، تلاش برای یک بودجه‌بندی جدید است. این کار به شما کمک می‌کند هم‌زمان با جبران ضررهای به‌وجودآمده راهی برای شروع دوباره پیدا کنید.
-
خودتان را زیر نظر بگیرید
بهترین کار برای پیشگیری از تکرار شکست‌های مالی گذشته، کشف عادت‌های مالی مخربتان است. شما می‌توانید با استفاده از یک قلم و کاغذ یا یک برگه اکسل، خریدها یا تصمیم‌های مالی خود را یادداشت کنید. بررسی این یادداشت‌ها کمک بسیاری در کشف عادت‌های مالیتان می‌کند.
- به‌دنبال جایگزینی
عادت‌های منفی با نمونه‌های مثبت آن باشید
تنها کشف کردن عادت‌های منفی مالی به خودی خود تغییری در زندگی‌تان به وجود نمی‌آورد. باید سعی کنید با تمرین و تکرار، رفتارهای مالی درست را جایگزین آن‌ها کنید؛ مثلاً به‌جای چند بار خرید غذا از بیرون، تعداد آن را محدود کرده و پول حفظ شده از این ماجرا را در حساب پس‌اندازتان بریزید.
-
هوشمندانه پس‌انداز کنید
بهترین پیشنهادی که در این قسمت می‌توانیم به شما بدهیم این است که پس‌انداز خود را به چهار بخش تقسیم کنید؛ «پس‌انداز ضروری»، «پس‌انداز پشتوانه به اندازه یک سال مخارج زندگی‌تان درصورتی‌که اصلاً کار نکنید»، «پس‌انداز سرمایه‌گذاری» و «پس‌انداز شادی برای خرید چیزهایی که رنگی به زندگی‌تان می‌بخشند». در این میان بهتر است تمرکز خود را روی سه پس‌انداز اول بگذارید و در پس‌انداز شادی، میانه‌رو باشید.
-
قبل از هر خرید، 24 ساعت صبر کنید
درباره خریدهایی جز خرید چیزهای ضروری زندگی، دست‌کم یک روز صبر کنید. در این صورت، اگر بعد از این بازه زمانی که هیجان شما کمی پایین می‌آید باز هم در مورد خرید آن چیز مطمئن بودید، آن را بخرید.
-
خشمتان را به گوش کسی برسانید
وقتی درباره پول و شیوه خرج‌کردن یا مدیریت آن دچار نگرانی یا خشم هستید، درد و دل کردن و در میان گذاشتن آن با دیگران می‌تواند بسیار به شما کمک کند. شاید با این روش، مشکل مالی یا مدیریتی شما حل نشود، ولی دست‌کم می‌دانید که در این مورد تنها نیستید. همین موضوع، احساس خوبی به شما می‌دهد تا بیشتر صبوری کرده و یک‌بار دیگر هم تلاش خودتان را کنید.
-
نگاه خودتان به جهان و جریان پول را مثبت کنید
داشتن هر نوع نگاه و نگرش منفی به پول، نه‌تنها زندگی را برایتان سخت و دردناک می‌کند، بلکه گاهی بیش از شما، اطرافیانتان را آزار می‌دهد و حتی به آن‌ها آسیب می‌رساند. یادتان باشد در ماجرای مالی درمانی، پول هم مثل تمام چیزهای خوبی که در زندگی وجود دارند، یک نعمت است و یکی از بهترین راه‌ها برای سپاسگزاری از نعمتی که نصیبتان شده، لذت بردن از آن است.
خودتان را از شر فکرهایی که مدام «تئوری کمیابی» را در گوشتان زمزمه می‌کنند یا داشتن پول را نوعی گناه و وسیله‌ای برای رفتن به جهنم در نظر می‌گیرند خلاص کنید. پول، تنها یک ابزار است. اینکه هرکس با استفاده از آنچه نتیجه‌ای می‌گیرد، به خود او بستگی دارد نه به خوب یا بدبودن ابزار.
-
یک برنامه مالی برای خودتان درست کنید
داشتن یک برنامه مالی واقع‌بینانه، یعنی چیزی که واقعاً بتوانید در شرایط فعلی به آن برسید و ذهنتان از شنیدن این برنامه، شما را مسخره نکند، چیزی است که می‌تواند وضعیت مالیتان را به‌شدت تغییر دهد.
بهترین کار این است که در این مواقع، برنامه‌های سخت و پیچیده مالی را کنار بگذارید؛ زیرا این کار به‌راحتی می‌تواند حجم زیادی از استرس را به شما وارد کند و حتی شما را از ادامه دادن مسیر پیشرفت مالیتان دلسرد کند. همان‌طور که گذشتگان ما می‌گفتند، آهسته و پیوسته حرکت‌کردن همیشه شما را به نتیجه می‌رساند؛ بنابراین عجله نکنید و تنها در جایی که هستید، بهترین خودتان را نمایش دهید.
-
به عزیزانتان اعتماد کنید
اهداف مالی خود را با خانواده خودتان یا کسانی که شما را دوست دارند و درکتان می‌کنند در میان بگذارید. این موضوع، نه‌تنها بار به دوش کشیدن این ماجرا را برایتان سبک‌تر می‌کند، بلکه می‌توانید در طول مسیرتان از حمایت‌های احساسی خانواده‌تان هم بهره‌مند شوید.
ماجرای اختلاف درمانگران مالی با مشاوران مالی چیست؟
همان‌طور که گفتیم، مالی درمانی یک تخصص «میان‌رشته‌ای» است. همین موضوع سبب می‌شود میان افراد فعال در رشته‌های مشابه، بر سر حضور داشتن یا نداشتن در این رشته، اختلاف‌هایی به وجود بیاید. یکی از پررنگ‌ترین اختلاف‌ها در این زمینه، میان روان‌شناس‌ها یا روان درمانگرها و مشاوران مالی به وجود آمده است.
روان‌شناس‌ها و روان درمانگرها درس این رشته را خوانده‌اند و مدرک رسمی دانشگاهی دارند. آن‌ها مالی درمانی را به چشم یکی دیگر را شاخه‌های روان‌شناسی می‌بینند که بعد از گذراندن یک دوره تخصصی اضافی می‌توانند به‌طور رسمی در آن به فعالیت مشغول شوند و مشاوره «Financial Therapy» ارائه دهند.
در مقابل، گروه دیگری به نام مشاوران مالی حضور دارند که تخصصی در زمینه روان‌درمانی یا مشاوره روانی ندارند، اما به‌خوبی می‌توانند در زمینه مالی و سرمایه گذاری به دیگران مشاوره دهند یا با آموزش بودجه‌بندی به آن‌ها بیاموزند چطور با پولشان رفتار کنند. برخی از مشاوران مالی با گذراندن دوره‌های مالی درمانی و گرفتن مدرک این دوره به سراغ مشاوره در این زمینه رفته‌اند.
دقیقاً از همین‌جاست که مشکل و اختلاف آغاز می‌شود؛ زیرا روان‌شناس‌ها و روان درمانگرها بر این باورند که اگر روان درمانگر نباشید هرگز نمی‌توانید مشاوره مالی درمانی را ارائه دهید. هنوز هم بحث و اختلاف این دو گروه بالاست.
مالی درمانی، خدمتی تازه‌نفس به بشریت
وجود بحران‌های مالی شخصی، ملی و جهانی می‌توانند خیلی بیشتر از آنچه فکرش را میکنیم به ما آسیب برسانند. مالی درمانی برای درمان این آسیب‌ها و ارائه راهکار درمانی واقعی به وجود آمده است؛ خدمتی که می‌تواند میانه‌دار عقل و احساس ما در میدان بازی با پول باشد.
خلاصه‌ای از آنچه با هم در مالی درمانی گفتیم:
- «مالی درمانی» یا «Financial Therapy» رویکرد جدید میان‌رشته‌ای در دو تخصص روان‌شناسی و امور مالی است که به افراد کمک می‌کند مشکلات احساسی خود با پول را حل کنند و برای پیشرفت مالی‌شان به اقدام عملی اثربخشی بپردازند.
- ما به Financial Therapy نیاز داریم، زیرا تقریباً بیش از 80 درصد رفتار و واکنش‌های ما به پول از نوع احساسی است تا عقلی!
- اگر با احساساتی مانند «پریشانی هنگام فکرکردن به پول»، «ترس از پول»، «احساس گناه به داشتن پول»، «در نظر گرفتن پول به‌عنوان منبع هویت و شخصیت»، «عادت به قمارکردن یا اختلال خرید اجباری»، «پس‌انداز کردن بیش از اندازه پول حتی درصورت دچارشدن به مشکلات مالی» و «مدیریت ضعیف پول» در زندگی‌تان کلنجار می‌روید، باید به یک روان درمانگر مالی سر بزنید.
- بیشتر عادت‌های پولی ما یا از دوران کودکی‌مان سرچشمه می‌گیرند یا در اثر پاسخ‌های احساسی شدیدی که از رفتار با پول گرفته‌ایم ایجاد شده‌اند.
- برای خوددرمانی مالی می‌توانید به سراغ راهکارهایی مثل «بودجه‌بندی دوباره»، «کشف و اصلاح عادت‌های مالی مخرب»، «ایجاد و تقویت عادت‌های مالی خوب و مثبت»، «هوشمندانه پس‌اندازکردن»، «تخلیه درست خشم و نگرانی» و «داشتن یک برنامه مالی مشخص» بروید.
پرسش‌های متداول
- مالی درمانی چیست؟
این رشته شاخه‌ای از روان‌درمانی است که تمرکزش را بر تأثیرات عاطفی و روانی پول گذاشته است و می‌خواهد با ریشه‌یابی این مشکلات، آن‌ها را برطرف کند.
- Financial Therapy برای چه کسانی مناسب است؟
این نوع تراپی، بیشتر برای کسانی مناسب است که سواد مالی خوبی دارند و می‌توانند درآمد قابل‌توجهی داشته باشند، اما چون عادت‌های مالی بدی دارند، مرتب دچار مشکلات مالی می‌شوند. همین ماجرا به دنبال خود، مشکلات روحی و روانی را برای فرد به دنبال می‌آورد.
- هدف نهایی مالی درمانی چیست؟
این رشته به‌دنبال این است که با به وجود آوردن دیدگاه مثبت درباره پول و امور مالی، مشکلات احساسی را که هنگام مواجهه با پول داریم حل کرده و ما را به سمت برنامه‌ریزی مالی سوق دهد.
