مالی درمانی چیست؟ از مفهوم تا شیوه عملکرد و چند تکنیک مالی شخصی

مالی درمانی چیست؟ به چه کاری می آید و چرا پای «درمان» به داستان «پول» کشیده شده است؟ در پاسخ باید بگوییم پول، دو چهره دارد؛ چهره ای از آن ما را به تمام آرزوهایمان می رساند و رفاه، آرامش و حتی سلامتی را برایمان به ارمغان می آورد.

چهره دیگرش با غرق کردن ما در ترس و پریشانی، زندگی را به کاممان تلخ می کند. این دو چهره چه زمانی که پول داشته باشیم و چه نداشته باشیم حضور دارند. درواقع ما با رفتار خود چهره دلخواه پولی مان را انتخاب می کنیم. در این قسمت از خانه سرمایه، به سراغ ماجرای «مالی درمانی» می رویم و با آن بیشتر آشنا می شویم؛ پس با ما همراه باشید.

«مالی درمانی» یا «Financial Therapy» اصطلاحی است که عمر زیادی ندارد، اما به دنبال چاره ای برای مشکلات چند صد ساله بشر با پول و مفهوم آن است. Financial Therapy رشته ای است که برای راه اندازی آن سه گروه از افراد متخصص شامل «روان شناس ها»، «روان درمانگرها» و «متخصصان مالی» دور هم جمع شده اند.

به زبان ساده، مالی درمانی به دنبال این است که هم زمان با افزایش سلامت مالی ما راهی برای بالابردن کیفیت زندگی مان هم پیدا کند. این رشته بر پایه «اقتصاد رفتاری» ساخته شده است و کمتر از 20 سال دارد.

چرا به Financial Therapy نیاز داریم؟

وقتی پای «پول» در میان باشد، بسیاری از ما دقیقاً نمی دانیم چطور باید با این موضوع برخورد کنیم. شاید در قسمت «پول درآوردن» عملکرد خوبی داشته باشیم و درآمدمان بالا باشد، اما از علم خرج کردن، مدیریت پول و حتی شیوه پس انداز کردن در ایران چیز زیادی نمی دانیم.

به همین دلیل، دچار اشتباه می شویم، پولمان را از دست می دهیم و سلامت مالی خود را به خطر می اندازیم؛ در این صورت مالی درمانی وارد می شود تا با آموزش و رفع مشکلات، بین ما و پولمان صلح برقرار کند.

بزرگ ترین هدف رشته مالی درمانی چیست؟

هدف اصلی این رشته به وجود آوردن نگرشی مثبت درباره پول و تمام امور مالی است؛ زیرا مانند تمام بخش های زندگی، وقتی دیدگاه خودمان را از منفی به مثبت تغییر می دهیم، می توانیم با ساخت یک شبکه فکری جدید و رفتارکردن براساس الگوهای تازه ای که در ذهنمان ساخته ایم، در مسیر ثروت سازی قدم بگذاریم.

افزون بر این، مالی درمانی به انسان ها کمک می کند تا اعتمادبه نفس خردشده خودشان را دوباره ترمیم کنند و ایمان به توانایی هایشان را بالا ببرند. به دنبال این ماجرا فرد می تواند با پشت سر گذاشتن احساس های منفی جامانده از مشکلات مالی گذشته اش، تصمیم گیری درستی برای آینده مالی خود داشته باشد.

یک متخصص مالی درمانی به دنبال بهبود چه چیزهایی است؟

چنین متخصصی می خواهد به اهداف زیر دست پیدا کند:

• او راه حل مالی را به بیمارش نمی دهد؛ چون بهترین پاسخ ها نزد خود فرد هستند. او به آن ها کمک می کند تا با پیداکردن پاسخی درست برای مشکلاتشان، یک بار دیگر احساس امنیت مالی را تجربه کنند
• درمانگران مالی از روش ها و تکنیک هایی که روی واقعیت فعلی زندگی افراد تکیه کرده اند، برای بهترکردن شیوه تفکر، احساس و عمل افراد در مورد پول و امور مالی شان استفاده می کنند.
• آن ها به بیمارانشان ثابت می کنند بسیاری از مشکلات و سوءتفاهم های مالی به دلیل نگاه به شدت منطقی و معامله گری به ماجرای پول است؛ مثلاً «کار کن، پول بگیر!» یا «پول بده کالا بگیر!» درحالی که شیوه واقعی رفتارمان با پول، کاملاً احساسی است!
• درمانگران مالی به بیمارانشان کمک می کنند با بخش های عاطفی، احساسی و روانی مدیریت پول آشنا شوند و ریشه رفتارهای ناسالمشان در امور مالی را کشف کنند. این موضوع به آن ها کمک می کند برنامه های مالی موفقی را برای خودشان به وجود بیاورند.

چه کسانی بیشتر از همه دچار مشکلات استرس مالی می شوند؟

اگر بخش اضطراب مالی جهانی را نادیده بگیریم که به دلیل شیوع «ویروس کرونا» سبب بیکاری و کاهش دستمزد بسیاری از مردم شده است، می توان گفت افراد زیر که بیشتر از بقیه زیر بار استرس مالی می روند، باید حتماً درباره دریافت مشاوره مالی درمانی، فکر کنند:

• افراد متأهل
• کسانی که بین 45 تا 54 سال دارند.
• افراد فارغ التحصیل که هنوز کاری پیدا نکرده اند.
• کسانی که پس انداز ندارند یا پس اندازشان بسیار کم است.

در کنار این موارد نداشتن «امنیت شغلی»، «نوسان در میزان درآمد»، «نوسان در میزان قیمت ها»، سیاست های اقتصادی دولت ها و… بر آتش استرس مالی می افزایند!

چه زمانی باید به سراغ مشاوره مالی درمانی برویم؟

اگر حالت ها و احساس های زیر را در خودتان سراغ دارید، حتماً باید به یک متخصص مالی درمانی مراجعه کنید:

• وقتی به دلیل خسارت های مالی، رفتارهای نادرست مالی یا خاطرات بد و ناخوشایندی که از کودکی درباره پول داشتید، هنگام فکر کردن به پول یا خرج کردن آن دچار پریشانی یا ناراحتی شدید می شوید.
• وقتی دلتان نمی خواهد پول زیادی داشته باشید؛ چون می ترسید شما را تغییر دهد یا آن را از دست بدهید.
• هنگامی که احساس می کنید لیاقت دریافت خواسته های مالی خودتان را ندارید و مدام احساس گناه می کنید.

• وقتی پول را منبع قدرت و هویت خودتان می دانید، نه ابزاری برای رساندن شما به اهدافتان

• وقتی نگرش منفی شما درباره پول، از برداشتن قدم های واقعی برای سر و سامان دادن به اوضاع مالیتان جلوگیری می کند.
• وقتی مشکل مالی سبب ایجاد اختلاف عمیق میان اعضای خانواده یا به خطر افتادن ازدواجتان می شود.
• وقتی عادت های بدتان درباره پول خرج کردن، رفاه مالی و احساسی خانواده یا اطرافیانتان را به خطر می اندازد؛ مثل «قمارکردن» یا «رفتارهای خرید اجباری».

• اگر اطلاعات مالی خودتان را از شریک زندگی تان مخفی می کنید.
• اگر بیش از اندازه کار می کنید؛ چون فکر می کنید هر چقدر هم که پول در بیاورید باز هم کافی نیست.
• اگر به احتکارکردن پول عادت دارید؛ درحالی که چالش های بزرگ مالی در زندگی تان موج می زنند.
• اگر مدیریت مالی بسیار ضعیفی دارید و نمی توانید اولویت بندی مالی درستی را انجام دهید.

در این گونه موارد رد پای رفتارها و الگوهای منفی در شما به چشم می خورند که برای اصلاح آن ها باید به یک روان درمانگر متخصص در زمینه مالی درمانی سر بزند.

پ. ن: اختلال خرید اجباری، نوعی «وسواس فکری» است که با ناتوانی در برابر عطش شدید به خرید هر چیزی، حتی چیزهایی که هرگز به آن ها نیازی پیدا نمی کنید، خودش را نشان می دهد. این ماجرا تا حدی پیش می رود که فرد از نظر مالی و ذهنی دچار پریشانی بسیار شدیدی می شود.

عادت های پولی از کجا سرچشمه می گیرند؟ آیا می توان آن ها را تغییر داد؟

بیشتر عادت های پولی و طرز نگاه افراد به پول از دوران کودکی سرچشمه می گیرند؛ مثلاً شاید شما دیده باشید که وقتی مادر یا پدرتان دچار استرس می شدند، برای فراموش کردن این ماجرا به خرید می رفتند یا شاید در دوران کودکی با محرومیت مالی رو به رو بودید و حالا دلتان می خواهد بیشتر پول در بیاورید و آن را بیشتر از آنکه صرف خورد و خوراک یا مخارج زندگی تان کنید، برای روز مبادا کنار بگذارید.

باید به یاد داشته باشیم که احساسات، اصلی ترین محرک تصمیم های مالی هستند. پاسخ های احساسی، چیزی در مایه های سیلی زندگی به گوش ذهنمان هستند. وقتی یکی از آن سیلی ها به گوش ما زده شود، ذهنمان برای پیش بینی روند کار جهان به مدل سازی می پردازد. خوشبختانه نتیجه آخرین تحقیقات متخصصان این ماجرا نشان می دهد ما در یادگیری عاطفی، انعطاف پذیر هستیم.

این بدان معنا است که می توانیم آگاهانه، رفتارهای مالی جدیدی را برای خودمان انتخاب کرده و واکنش های عاطفی مالی مان را در رابطه با پول، بازسازی کنیم و این کار را تا زمانی ادامه دهیم که احساسمان در راستای اهداف مالی مان قرار بگیرد.

چند راهکار ساده مالی درمانی شخصی در ایران

شاید با خواندن گفت وگوهای بالا فکر کنید تنها راه برای حل مشکلات مالی مراجعه به یک متخصص مالی درمانی است. از آنجا که فعلاً و تا زمان نگارش این مقاله، در ایران چنین متخصصی نداریم (اگر چنین فردی را می شناسید که تحصیلاتش در این زمینه است، لطفاً در بخش کامنت ها او را به ما هم معرفی کنید) به سراغ یکی از روش های قدیمی حل کردن مشکلاتمان در ایران می رویم؛ یعنی خوددرمانی! در ادامه این تکنیک ها را بیان کرده ایم:

• زمین خورید؟! دوباره بودجه بندی کنید!

اولین گام شما پس از هر شکست مالی، تلاش برای یک بودجه بندی جدید است. این کار به شما کمک می کند هم زمان با جبران ضررهای به وجودآمده راهی برای شروع دوباره پیدا کنید.

• خودتان را زیر نظر بگیرید

بهترین کار برای پیشگیری از تکرار شکست های مالی گذشته، کشف عادت های مالی مخربتان است. شما می توانید با استفاده از یک قلم و کاغذ یا یک برگه اکسل، خریدها یا تصمیم های مالی خود را یادداشت کنید. بررسی این یادداشت ها کمک بسیاری در کشف عادت های مالیتان می کند.

• به دنبال جایگزینی
  

  عادت های منفی با نمونه های مثبت آن باشید

تنها کشف کردن عادت های منفی مالی به خودی خود تغییری در زندگی تان به وجود نمی آورد. باید سعی کنید با تمرین و تکرار، رفتارهای مالی درست را جایگزین آن ها کنید؛ مثلاً به جای چند بار خرید غذا از بیرون، تعداد آن را محدود کرده و پول حفظ شده از این ماجرا را در حساب پس اندازتان بریزید.

• هوشمندانه پس انداز کنید

بهترین پیشنهادی که در این قسمت می توانیم به شما بدهیم این است که پس انداز خود را به چهار بخش تقسیم کنید؛ «پس انداز ضروری»، «پس انداز پشتوانه به اندازه یک سال مخارج زندگی تان درصورتی که اصلاً کار نکنید»، «پس انداز سرمایه گذاری» و «پس انداز شادی برای خرید چیزهایی که رنگی به زندگی تان می بخشند». در این میان بهتر است تمرکز خود را روی سه پس انداز اول بگذارید و در پس انداز شادی، میانه رو باشید.

• قبل از هر خرید، 24 ساعت صبر کنید

درباره خریدهایی جز خرید چیزهای ضروری زندگی، دست کم یک روز صبر کنید. در این صورت، اگر بعد از این بازه زمانی که هیجان شما کمی پایین می آید باز هم در مورد خرید آن چیز مطمئن بودید، آن را بخرید.

• خشمتان را به گوش کسی برسانید

وقتی درباره پول و شیوه خرج کردن یا مدیریت آن دچار نگرانی یا خشم هستید، درد و دل کردن و در میان گذاشتن آن با دیگران می تواند بسیار به شما کمک کند. شاید با این روش، مشکل مالی یا مدیریتی شما حل نشود، ولی دست کم می دانید که در این مورد تنها نیستید. همین موضوع، احساس خوبی به شما می دهد تا بیشتر صبوری کرده و یک بار دیگر هم تلاش خودتان را کنید.

• نگاه خودتان به جهان و جریان پول را مثبت کنید

داشتن هر نوع نگاه و نگرش منفی به پول، نه تنها زندگی را برایتان سخت و دردناک می کند، بلکه گاهی بیش از شما، اطرافیانتان را آزار می دهد و حتی به آن ها آسیب می رساند. یادتان باشد در ماجرای مالی درمانی، پول هم مثل تمام چیزهای خوبی که در زندگی وجود دارند، یک نعمت است و یکی از بهترین راه ها برای سپاسگزاری از نعمتی که نصیبتان شده، لذت بردن از آن است.

خودتان را از شر فکرهایی که مدام «تئوری کمیابی» را در گوشتان زمزمه می کنند یا داشتن پول را نوعی گناه و وسیله ای برای رفتن به جهنم در نظر می گیرند خلاص کنید. پول، تنها یک ابزار است. اینکه هرکس با استفاده از آنچه نتیجه ای می گیرد، به خود او بستگی دارد نه به خوب یا بدبودن ابزار.

• یک برنامه مالی برای خودتان درست کنید

داشتن یک برنامه مالی واقع بینانه، یعنی چیزی که واقعاً بتوانید در شرایط فعلی به آن برسید و ذهنتان از شنیدن این برنامه، شما را مسخره نکند، چیزی است که می تواند وضعیت مالیتان را به شدت تغییر دهد.

بهترین کار این است که در این مواقع، برنامه های سخت و پیچیده مالی را کنار بگذارید؛ زیرا این کار به راحتی می تواند حجم زیادی از استرس را به شما وارد کند و حتی شما را از ادامه دادن مسیر پیشرفت مالیتان دلسرد کند. همان طور که گذشتگان ما می گفتند، آهسته و پیوسته حرکت کردن همیشه شما را به نتیجه می رساند؛ بنابراین عجله نکنید و تنها در جایی که هستید، بهترین خودتان را نمایش دهید.

• به عزیزانتان اعتماد کنید

اهداف مالی خود را با خانواده خودتان یا کسانی که شما را دوست دارند و درکتان می کنند در میان بگذارید. این موضوع، نه تنها بار به دوش کشیدن این ماجرا را برایتان سبک تر می کند، بلکه می توانید در طول مسیرتان از حمایت های احساسی خانواده تان هم بهره مند شوید.

ماجرای اختلاف درمانگران مالی با مشاوران مالی چیست؟

همان طور که گفتیم، مالی درمانی یک تخصص «میان رشته ای» است. همین موضوع سبب می شود میان افراد فعال در رشته های مشابه، بر سر حضور داشتن یا نداشتن در این رشته، اختلاف هایی به وجود بیاید. یکی از پررنگ ترین اختلاف ها در این زمینه، میان روان شناس ها یا روان درمانگرها و مشاوران مالی به وجود آمده است.

روان شناس ها و روان درمانگرها درس این رشته را خوانده اند و مدرک رسمی دانشگاهی دارند. آن ها مالی درمانی را به چشم یکی دیگر را شاخه های روان شناسی می بینند که بعد از گذراندن یک دوره تخصصی اضافی می توانند به طور رسمی در آن به فعالیت مشغول شوند و مشاوره «Financial Therapy» ارائه دهند.

در مقابل، گروه دیگری به نام مشاوران مالی حضور دارند که تخصصی در زمینه روان درمانی یا مشاوره روانی ندارند، اما به خوبی می توانند در زمینه مالی و سرمایه گذاری به دیگران مشاوره دهند یا با آموزش بودجه بندی به آن ها بیاموزند چطور با پولشان رفتار کنند. برخی از مشاوران مالی با گذراندن دوره های مالی درمانی و گرفتن مدرک این دوره به سراغ مشاوره در این زمینه رفته اند.

دقیقاً از همین جاست که مشکل و اختلاف آغاز می شود؛ زیرا روان شناس ها و روان درمانگرها بر این باورند که اگر روان درمانگر نباشید هرگز نمی توانید مشاوره مالی درمانی را ارائه دهید. هنوز هم بحث و اختلاف این دو گروه بالاست.

مالی درمانی، خدمتی تازه نفس به بشریت

وجود بحران های مالی شخصی، ملی و جهانی می توانند خیلی بیشتر از آنچه فکرش را می کنیم به ما آسیب برسانند. مالی درمانی برای درمان این آسیب ها و ارائه راهکار درمانی واقعی به وجود آمده است؛ خدمتی که می تواند میانه دار عقل و احساس ما در میدان بازی با پول باشد.

خلاصه ای از آنچه با هم در مالی درمانی گفتیم:

• «مالی درمانی» یا «Financial Therapy» رویکرد جدید میان رشته ای در دو تخصص روان شناسی و امور مالی است که به افراد کمک می کند مشکلات احساسی خود با پول را حل کنند و برای پیشرفت مالی شان به اقدام عملی اثربخشی بپردازند.
• ما به Financial Therapy نیاز داریم، زیرا تقریباً بیش از 80 درصد رفتار و واکنش های ما به پول از نوع احساسی است تا عقلی!
• اگر با احساساتی مانند «پریشانی هنگام فکرکردن به پول»، «ترس از پول»، «احساس گناه به داشتن پول»، «در نظر گرفتن پول به عنوان منبع هویت و شخصیت»، «عادت به قمارکردن یا اختلال خرید اجباری»، «پس انداز کردن بیش از اندازه پول حتی درصورت دچارشدن به مشکلات مالی» و «مدیریت ضعیف پول» در زندگی تان کلنجار می روید، باید به یک روان درمانگر مالی سر بزنید.
• بیشتر عادت های پولی ما یا از دوران کودکی مان سرچشمه می گیرند یا در اثر پاسخ های احساسی شدیدی که از رفتار با پول گرفته ایم ایجاد شده اند.
• برای خوددرمانی مالی می توانید به سراغ راهکارهایی مثل «بودجه بندی دوباره»، «کشف و اصلاح عادت های مالی مخرب»، «ایجاد و تقویت عادت های مالی خوب و مثبت»، «هوشمندانه پس اندازکردن»، «تخلیه درست خشم و نگرانی» و «داشتن یک برنامه مالی مشخص» بروید.

پرسش های متداول

• مالی درمانی چیست؟

این رشته شاخه ای از روان درمانی است که تمرکزش را بر تأثیرات عاطفی و روانی پول گذاشته است و می خواهد با ریشه یابی این مشکلات، آن ها را برطرف کند.

• Financial Therapy برای چه کسانی مناسب است؟

این نوع تراپی، بیشتر برای کسانی مناسب است که سواد مالی خوبی دارند و می توانند درآمد قابل توجهی داشته باشند، اما چون عادت های مالی بدی دارند، مرتب دچار مشکلات مالی می شوند. همین ماجرا به دنبال خود، مشکلات روحی و روانی را برای فرد به دنبال می آورد.

• هدف نهایی مالی درمانی چیست؟

این رشته به دنبال این است که با به وجود آوردن دیدگاه مثبت درباره پول و امور مالی، مشکلات احساسی را که هنگام مواجهه با پول داریم حل کرده و ما را به سمت برنامه ریزی مالی سوق دهد.