خرید اعتباری چیست؟
خرید اعتباری سهام که به اعتقاد کارشناسان یکی از نیاز های بازار سرمایه و کمک به مشتریان بازار سهام به شمار می رود، روشی است که براساس آن کارگزاران می توانند در یک قرارداد دو جانبه اعتبار لازم مشتریان خود را از طریق منابع بانکی تامین کنند. به بیان ساده تر سهامداران می توانند سهام یک شرکت را به صورت اعتباری از یک کارگزار بخرند و کارگزار نیز در یک قرارداد جداگانه با بانک، اعتبار لازم را از طریق منابع آن بانک تامین می کند. در این قرار داد سه جانبه منافع هر سه طرف یعنی مشتری، کارگزار و بانک حفظ خواهد شد.ک ارگزاری با انعقاد قراردادی با بانک از طریق منابع بانکی به مشتریان خود وام می دهد؛ اما سهامدار با کارگزار طرف است. بنابراین، دستورالعمل خرید اعتباری سهام شامل دو بخش رابطه مشتری با کارگزار و رابطه کارگزار با بانک است.د ر گزارش پیش رو ساز و کار خرید اعتباری سهام به طور مفصل تشریح شده است و کارشناسان به ارائه نظرات در این زمینه پرداخته اند.
خرید اعتباری در تقابل با حساب اعتباری
مشتری به منظور انجام معامله اعتباری باید حساب اعتباری نزد کارگزار افتتاح کند. در این حساب باید حداقل های زیر رعایت شود: الف) موجودی اولیه: درصدی از قیمت خرید اوراق بهادار است که مشتری باید به منظور انجام معامله اعتباری در حساب اعتباری خود نزد کارگزار داشته باشد. موجودی اولیه به طور معمول در حد، ۵۰ درصد است. ب) حداقل موجودی: درصدی از ارزش اوراق بهاداری است که به صورت اعتباری خریداری شده است و سهم مشتری نباید از آن کم تر شود. سهم مشتری معادل ارزش بازار اوراق بهادار منهای آورده کارگزار است. بورس ها معمولا حداقل موجودی را بین ۲۵ تا ۴۰ درصد و کارگزاران براساس الزام داخلی بین ۳۰ تا ۴۰ درصد در نظر می گیرند. ج) اخطاریه افزایش موجودی: اگر سهم مشتری با کاهش ارزش اوراق بهادار به کمتر از حداقل موجودی برسد، کارگزار اخطاریه افزایش موجودی برای مشتری ارسال می کند و مشتری باید حداقل به میزان تفاوت سهم خود تا حداقل موجودی به روز شده براساس قیمت جدید اوراق بهادار، موجودی حساب اعتباری خود را افزایش دهد. پس از ارسال اخطاریه افزایش موجودی به مشتری، سه گزینه قابل پیش بینی است:
۱)مشتری وجه موردنیاز را تامین کند؛
۲) کارگزار با فروش بخشی از اوراق بهاداری که به صورت اعتباری خریداری شده است، وجه موردنیاز را تامین کند؛
۳) مشتری اوراق بهادار دیگری را به وثیقه می گذارد.
با ذکر مثالی مسئله را بازتر می کنیم: فرض کنید که مشتری، اوراق بهاداری به ارزش دو میلیون تومان به صورت اعتباری خریداری می کند که از این مبلغ یک میلیون تومان آن توسط کارگزار تامین شده است. اگر ارزش بازار اوراق بهادار به ۵/۱ میلیون تومان کاهش یابد، سهم مشتری به ۵۰۰ هزار تومان کاهش می یابد (۵۰۰,۰۰۰=۱۰۰۰,۰۰۰-۱۵۰۰,۰۰۰). اگر حداقل موجودی، ۲۵ درصد ارزش اوراق بهادار در نظر گرفته شده باشد (۳۷۵,۰۰۰=۱۵۰۰,۰۰۰×۲۵درصد)، نیازی به اخطاریه افزایش موجودی نیست. اما اگر حداقل موجودی، ۴۰ درصد ارزش بازار باشد (۶۰۰,۰۰۰=۱۵۰۰,۰۰۰×۴۰درصد)، اخطاریه افزایش موجودی از طرف کارگزار برای مشتری ارسال می شود و مشتری باید حداقل ۱۰۰ هزار تومان حساب اعتباری خود را افزایش دهد، در غیر این صورت کارگزار می تواند با فروش بخشی از اوراق بهادار وثیقه شده، ودیعه مشتری را تا حداقل موجودی افزایش دهد.
مزایا و معایب استفاده از اعتبار چیست؟
مهم ترین مزیت، اهرمی بودن ابزار اعتبار معاملاتی است، که بر جذابیت سرمایه گذاری می افزاید و به شرط تسلط کافی و سرمایه گذاری صحیح موجب کسب بازدهی بالاتر می شود. منظور از اهرم این است که در حالتی که شما پول خود را سرمایه گذاری می کنید، اگر بازدهی شما ۲۰ درصد باشد، در مقابل شرایط که از اعتبار استفاده می کنید، بازدهی متفاوتی کسب می کنید، درواقع شما روی اورده ای که از جانب خودتان نبوده نیز کسب سود می کنید. همچنین اعتبار معاملاتی به واسطه بالاتر بردن توان نقدینگی شما، امکان متنوع تر کردن پرتفوی را به شما می دهد. اگر شما پول بیشتری داشته باشید، برای خرید سهام جدید نیاز به فروش سهام قبلی خود نخواهید داشت. در صورتی که اعتبار در زمان نادرست و بدون مطالعه و اطلاعات صحیح از سرمایه گذاری انجام شده، استفاده شود موجب افزایش ریسک و زیان می شود. از آنجایی که اعتبار ارائه شده دارای هزینه می باشد، در صورتی که بازدهی سرمایه گذاری انجام شده نسبت به هزینه اعتبار اعطا شده بیشتر نباشد، موجب ایجاد زیان برای سرمایه گذار می گردد. در نظر داشته باشید که شرایط دریافت اعتبار را پیش از ان که اقدام به دریافت آن کنید به صورت کامل مطالعه کنید و مد نظر قرار دهید برای مثال، شخص تا زمانی که اعتبار اعطایی و استفاده شده را تسویه نکرده باشد، نمی تواند از محل فروش سهام خود درخواست وجه داشته باشد.
امکان سرمایه گذاری اهرمی
به طور طبیعی تامین مالی اعتباری خرید اوراق بهادار، امکان سرمایه گذاری اهرمی را به مشارکت کنندگان بازار و با هدف جذب هر چه بیشتر نقدینگی به سمت بازار سرمایه ارائه می دهد. با استفاده از این سازوکار، مشارکت کنندگان می توانند با اتکا به سابقه اعتباری، سبد سرمایه گذاری و نیز توان ریسک پذیری خود، میزان سرمایه گذاریشان را افزایش دهند. وی خاطرنشان کرد: همچنین با افزایش توان خرید، امکان افزایش تعداد مشارکت کنندگان بازار نیز وجود دارد و این امر در نهایت می تواند به افزایش کارایی بازار منجر شود. تامین مالی اعتباری خرید، مختص سهام نیست و می توان برای سایر ابزارهای دادوستدپذیر در بازار سرمایه نیز از آن استفاده کرد.
در بورس های بزرگ دنیا از جمله بورس نیویورک، کارگزاران به دسته کارگزاران معمولی، کارگزاران بزرگ و کارگزاران خیلی بزرگ تقسیم می شوند که به همان درجه که رتبه بندی آنها بالا می رود، مزایا و خدماتی که ارائه می دهند نیز گسترش می یابد.: به طور مثال کارگزاران معمولی مثل کارگزاران کشور ما تنها در حد خرید و فروش فعالیت می کنند و کارگزاران بزرگ علاوه بر خرید و فروش سهام به تحلیل و مشاوره برای مشتریان خود نیز اقدام می کنند. این در حالی است که کارگزاران خیلی بزرگ علاوه بر تمام فعالیت دیگر کارگزاران از محل حساب بانکی خود خرید اعتباری برای سهامداران انجام می دهند. این خرید اعتباری به مثابه وام بدون بهره است که کارگزاران به مشتری خود اعطا می کنند که این اقدام در شرایط رونق بازار نه تنها به مشتری در کسب سود کمک خواهد کرد، بلکه باعث افزایش نقدشوندگی بازار و در نهایت رونق بازار سرمایه خواهد شد که متاسفانه روش مزبور در بورس به این معنا نیست.: تجربیات مثبت دنیا در استفاده از این روش حاکی از آن است که ارائه تسهیلات به صورت اعتباری و جهت خرید به کارگزاران نه تنها باعث افزایش جذابیت بازار سرمایه برای عموم مردم می شود، بلکه سرمایه گذاران جدیدی را نیز به این بازار جلب می کند.
بورس اوراق بهادار ایران نیز باید در این سمت حرکت کند و دستورالعمل های لازم برای دستیابی به این هدف را دنبال کند. در ایران شرکت های کارگزاری بزرگ را داریم به طوری که حداکثر سرمایه یک کارگزاری ۵ میلیارد تومان است و چنانچه در کشور روش خرید اعتباری سهام به معنای واقعی راه اندازی شود، انگیزه ای خواهد بود، برای افزایش سرمایه شرکت های کارگزاری. در این صورت یا کارگزاری ها خود اقدام به افزایش سرمایه می کنند تا از این طریق منابع مالی در اختیار مشتریان قرار دهند یا از طریق تسهیلات بانکی و در وثیقه گذاشتن سهام وام دریافت می کنند و هر زمان که سهام خود را فروختند، پول بانک را پرداخت می کنند. اما در هر صورت باید مشتریان بانک ها و کارگزاران از نظر ریسک پذیری رتبه بندی شوند؛ مشتریان پرریسک اعتباری دریافت نکنند و در مقابل مشتریان خوش حساب و با درجه ریسک پذیری بالا اعتبار لازم را بگیرند: در هر صورت فرد اعتباردهنده چه بانک باشد و چه کارگزار. به ازای اعتبار اعطاشده بهره ای هرچند کمتر از دیگر موارد دریافت می کند. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که باید انگیزه لازم برای بانک ها درخصوص اعطای وام یا اعتبار ایجاد شود که بانک راهکار، انگیزه و سودی برای ایجاد این امر در نظر داشته باشد. الگوبرداری از بازارهای دنیا می تواند کمک بسیار زیادی به راه اندازی و رونق این روش در بورس ایران داشته باشد، تا همگام با روش های حاضر در بورس های جهانی حرکت کند.
دوره آموزشی از صفر تا سطح پیشرفته در ترید که با هدف “استاد تمامی ترید” طراحی شده است
اعتبارات تعیین شده بر اساس قواعد تعریف شده
خرید اعتباری سهام هنگامی روی می دهد که مشتری بابت خرید سهام تا سقف تعیین شده توسط کارگزاری نسبت به تسویه طبق مقررات بورس (سه روز کاری) اقدام نکند و براساس توافق از محل منابع مشخصی از کارگزاری تسویه صورت می گیرد. اعتبارات تعیین شده در این کارگزاری بر طبق قواعد تعریف شده برای هر مشتری با توجه به گردش حساب ماهیانه تعیین و سپس با کنترل های دوره ای از سوی کمیته اعتبارات کارگزاری، عملکرد مشتری بررسی تا نسبت به تغییر یا ادامه روند کار تصمیم گیری شود. وی در ادامه خاطرنشان کرد: سرمایه کارگزاری ها در بسیاری از مواقع امکان پرداخت این تامین را ندارد واز محل اعتبارات بانکی که هزینه آن توسط خود متقاضی اعتبار پرداخت می شود و در واقع شرکت های تامین سرمایه و کارگزاری کنترل منابع را بر عهده دارد. بدنه و چارچوب خرید اعتباری در همه جا یکسان است و آنچه منجر به تفاوت می شود وضع مقررات متناسب با تجزیه و تحلیلی است که هر کارگزاری از اهداف اعطای این اعتبار از جمله میزان ریسک سنجی اعتبارات، تشخیص نوع اعتباردهی و سایر موارد دارد.
کنترل های دوره ای:
نکته اساسی در مساله اعتبار خرید سهام مربوط به کنترل های دوره ای مشخص شده از سوی کارگزار است که با راهنمایی و اعلام به موقع می تواند از زیان مشتری جلوگیری یا حتی نسبت به کاهش یا حذف اعتبار وی اقدام کند. همچنین چون خرید بخشی از سهام از این محل بوده، بنابر این در صورت وقوع زیان در خرید سهام به صورت اعتباری ، زیان وارده به عهده سرمایه گذار خواهد بود.
تعمیم خرید اعتباری به دیگر اوراق
هر ابزار جدیدی به تناسب شروع و استفاده مطمئنا دارای نقایصی است و اعتبار خرید سهام نیز از این امر مستثنی نیست؛ آنچه مسلم است روش استفاده و در اختیار گذاردن اعتبارات باید در گام اول مغایر با منافع مشتری نباشد و برای دستیابی به چنین هدفی کارگزاری ها می توانند از راهکارهای مختلف و حتی قوانین متناسب با قدرت ریسک هر مشتری استفاده کنند، تا ضمن جلوگیری از زیان مشتری، آنها را نسبت به ایجاد پرتفوی با بازده بالاتر راهنمایی کنند. در صورتی که کلیه موارد متناسب با ظرفیت موجود و نوع مشتریان مورد سنجش و ارزیابی کمی و کیفی قرار بگیرد، سایر ابزارهای نوین مالی بازار سهام از جمله اوراق صکوک یا اوراق اختیار فروش نیز به این روش تعمیم خواهند یافت. در این صورت افراد با انواع نگرش در نوع سرمایه گذاری به ورود به این بازار ترغیب خواهند شد و همچنین منفعت و هزینه این اقدام برای کارگزاری و سرمایه گذار نباید نادیده گرفته شود.
محبوبیت خرید اعتباری در عرضه های بلوکی
یکی از موارد خیلی مهم در مباحث مالی، بحث تامین مالی است این تامین مالی می تواند برای یک شرکت بزرگ درخصوص اجرای پروژه ها یا برای یک شرکت سرمایه گذاری برای اجرای سرمایه گذاری هایش یا برای یک شخص حقیقی در رسیدن به هدف باشد که یکی از این راه های تامین مالی خرید سهام به صورت اعتباری است. این مساله به شخصیت فرد استفاده کننده از روش و بیشتر به مبحث ریسک پذیری و ریسک گریزی وی بستگی دارد. اما یکی از روش های تامین مالی به خصوص در عرضه های بلوکی که توسط سازمان خصوصی سازی صورت می گیرد، خرید سهام به صورت اعتباری است؛ در این عرضه ها معمولا ۲۰ درصد از ارزش معامله به صورت نقد و بقیه طی ۴ تا ۵ سال و به صورت اقساط پرداخت می شود که اشخاص برای خرید بلوک مزبور اقدام به خرید اعتباری می کنند. وی ادامه داد: در این روش شرکت های کارگزاری طبق مفادی که با سهامدار به توافق می رسد، مبلغی را به صورت اعتبار در اختیار شخص قرار می دهند تا وی بتواند نسبت به خرید سهام مزبور اقدام کند. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: شرکت های کارگزاری نیز گاهی از سرمایه در اختیار خود و گاهی از طریق بانک ها مبلغ موردنیاز را تهیه می کنند؛ طبق قوانین بانکی، بانک های کشور می توانند مبالغ موردنیاز کارگزاران را به صورت وام به آنها اعطا کنند که در این صورت کارگزاری به عنوان واسط عمل می کند و دیگر بانک با این شرکت ها طرف معامله است نه با شخص خریدار سهام!
ورود منابع جدید به بازار
این روش به خصوص در زمان رونق بازار می تواند منابع جدیدی را به بورس اوراق بهادار هدایت کند؛ افراد می دانند در شرایط رشد بازار سرمایه، نه تنها هزینه ای برای خرید سهام پرداخت نمی کنند، بلکه سودی نیز کسب خواهند کرد و به این ترتیب تمایل بیشتری برای استفاده از این روش خواهند داشت. اما چنانچه بخواهیم از این روش به عنوان راهی برای تشویق عموم مردم برای ورود به بازار سرمایه استفاده کنیم، موفق نخواهیم بود؛ چون از طرفی شرکت های کارگزاری تنها برای مشتریان بزرگ و قابل اعتماد خود این راهکار را قائل هستند و از طرف دیگر بانک ها اعتبار مشخصی در اختیار کارگزاری ها قرار می دهند که جوابگوی تمام افراد نیست. چنانچه بخواهیم از این روش برای تشویق عموم مردم به سرمایه گذاری در بورس استفاده کنیم، باید سازوکار جدیدی برای آن تعریف شود. به طور مثال سازمان خصوصی سازی سهام بلوکی را به صورت نقد و اقساط به عموم مردم عرضه کند.
نویسنده: آقای امیر عجمی